 |
| Poeti Shaim Beqiri dhe përmbledhja e tij poetike "Hidra e mllefit" |
Nga: Natasha Lako
POETI NË PROCESIN E DIAMANTIT ME FJALËN
Shaip Beqiri: Hidra e mllefit / Hydra des Zorns, Limmat Verlag, 2014, Zürich
Duket që poezia nuk ka radhë përderisa ne i kthehemi deri sot moshës së saj mijëravjeçare. Gjeneratat e poetëve vijnë ta thonë atë nga e para.. Këtë bën edhe Shaipi Beqiri, duke shënuar rënien e një sipari të ri pas asaj që kanë përgatitur breza të tërë poetësh të gjuhës shqipe. Përmend fjalën rënie, përderisa në natyrë edhe gjethet bien si fjalët. Shaipi rrëzon fjalën e përkohshme, hapin e përkohshëm, mendimin e përkohshëm, duke i falur Kosovës një shpirt të fshehur në një mollusk që quhet Hidra e fjalës.
Prishtina ka shumë pranë shpellën e famshme të stalaktiteve dhe stalagmiteve. Në Bern kemi poetin që e ngrin dhe e shkëlqen fjalën si në procesin e diamantit, ku përjetësia luan me të përditshmen.
Shaip Beqirit i duhet gjithë jeta e tij për të na sjellë këtë poezi, gjithë durimi, mbrylja, tkurrja e të pavërtetave dhe padrejtësive derisa të burojë një dashuri ku edhe dhembja ngrin e shfaqet me një fytyrë krejt të re të kristaltë. Kjo është poezia e përplasjes më të thellë, gati elegjiake për ekzistencën deri në përjetësi. Më vjen mirë që ajo, para se të tingëllojë për lexuesin shqiptar, po shkon të tingëllojë për lexuesin e gjuhës gjermane, pasi është zhveshur nga të gjithë pozat që e dallojnë njeriun nga njeriu.
Shaip Beqiri ka metaforën e tij për jetën e qenies njerëzore, të ngërthyer te pesha e jashtëzakonshme e fjalës që të rrëzon në thellësi. Përsëri fjala rrëzim. Rrëzim është edhe triumfi vetë, duke krijuar një dimension dhe hapësirë, ku gjithçka është afër dhe larg. Do të doja të isha sot në Prishtinë pranë kësaj poezie të madhe, që i vjen letërsisë në gjuhën shqipe, si dhe pranë autorit të saj. Ndodhem në një qoshk të një zgjatimi tokësor euroaziatik që të bën të mendosh se një pasuri kaq e shumëllojshme njerëzish jeton në të njëjtën koordinatë tokësore jo vetëm prej dheu, por edhe prej trualli të sotëm poetik, ku poezia e Shaip Beqirit shpreh komplekset e europianit të sotëm. Gjendem edhe unë në Akuarium, Shaip Beqiri. Ju lutem lexojeni këtë poezi atje në Prishtine, për të dëgjuar se ku ndodhet sot çdo njeri i kësaj bote.
Shaip Beqiri
AKUARIUMI
Ti je deti im i trilluar
Ndërmjet dy humnerave
Të së njëjtës natë
S`e dëgjon hapin që afrohet
As valën që po na braktis
E unë jam uji i zi
I fshikës sate bredhëse
Zbraztësia jote e tmerrshme
Ndërmjet dy heshtjeve të kaltra
Ta vë gurin tim të fjalës
Jam i vetmi virus
Që shumohet
E s`shtohet
Në natën tënde të kthjelltë
Ti gjëmon me zë të shterur
Në këtë guaskë të tejdukshme
Larg bregut tënd të gjallë
Po nga frika s`shërohesh dot
Me ujin e Bjeshkave të Nemura
Kam dashur me të lënë vetëm
Ndërmjet dy gjurmave të hapit
Që të nxori fshehtas nga pylli
Kur po hyje në ëndrrën time
Ti je det i fashitur
Përfundi qiellit të arnuar
Uji yt i vdekur i verdhë
Frymon me mushkëri të shqyer
Në kraharorin e natës plot yj
Unë kam dashur me të lënë
Në pyllin e dendur të hijeve
Përshëndetje të gjithëve nga Natasha Lako.
Më 21 Janar 2015
______________________________
Nga: Adem Gashi
NJË ITINERAR TRONDITËS POETIK
Shaip Beqiri: Hidra e mllefit / Hydra des Zorns, Limmat Verlag, 2014, Zürich
Në fakt këtë paraqitje e kisha ndërmend ta përqendroja te kryefigura gjuhësore e këtij vëllimi, tek oksimoroni, po duke e parë strukturimin e brendshëm të 45 poezive, në katër njësi, me një poezi uverturë e me një përmbyllëse; me tri poezi që kanë për tituj shenjën e kronosit (1981, 1989, 1998) e me sa të tjera që përmbajnë dëshminë e toposit ku janë krijuar (Kosovë, Shqipëri, Zvicër etj.) më erdhi më për mbarë të them se ky libër është një itinerar tronditës poetik.
Duke e njohur që në krye të herës krijimtarinë letrare të Shaipit, madje edhe para botimit në nivel libri, mund të them se ai i ka ndenjur besnik me goxha fanatizëm verbit fillimtar. Po, do s’do ta pranojë ai, i ka marrë pak haraç edhe shkapërderdhja në gazetari e publicistikë.
Prirja prej filigranisti në kompozimin e lirikës (dikur ai na e sillte atë në formë përsosmërie deri në numërim shkronjash të vargut me makinë mekanike shkrimi) është ruajtur në të gjithë librat e tij. Ç’është e vërteta, në “Hidrën e mllefit” e gjej pak më dorëlëshuar. Fundja, ky veprim s’është mani pedantërie, po pasion i gdhendjes së vargut.
Pesë vëllimet e tij poetike në shqip, bashkë me këtë Hidrën dygjuhëshe, kanë tituj me togfjalësha: Fontana e etjeve, Flatrat e gjymta, Eklipsi i gjakut, Rekuiem për veten, Prangat e praruara, gjithnjë mbi bazën e oksimoronit. Shaipi kufirin latent ndërmjet metonimisë dhe metaforës thuaja e bën të paqenë.
Po të rrumbullakos shifrën sipas parimit të matematikës më rezulton se ai sivjet mbush katër dekada të krijimtarisë poetike. Shaipi është poet i pastër sepse konceptin për poezinë thuaja e shenjtëron. Jeton me të e për të. Më duket se Pol Valeri ka thënë me një rast: punë e poetit nuk është trandja e tij poetike, por transmetimi i saj te lexuesi. Këtë transmetim Shaipi e bënë me mjete shumë të zgjedhura gjuhësore, me figura e trope nga më të larmishmet. Kjo që e zura ngoje më herët, bie fjala, oksimoroni, brendapërbrenda mban edhe mllefin e ironinë. Ç’është ky mllef akilian brenda qenies së këtij autori? Them se atij jeta i dha më shumë goditje e munxa, trysni e vurrata se sa ditë të lumtura. Shaipi rrallë qesh, rrallë buzëqesh. Edhe më rrallë e gjeni të tillë në vargje. Është i ngrysur, i rëndë sepse poezia e tij nuk ka narracion e fabul, nuk ka subjekt. Poezia e tij është gjendje (shpirtërore, mendimore, emotive, fizike). Çudi sa bukur e ka formuluar këtë Migjeni! Ngjarje pa lëvizje. Në këtë pikë jemi të njëmendjeje me Lankshin.
Shaipi sjell mëvetësi të dukshme me poezinë e tij. Ajo që i themi origjinalitet. Këtu ndahem një çikë me Hansin. Ndikimin e Vasko Popës nuk e gjej në atë masë sa thotë ai në lirikën e Kosovës, sikundër nuk i përjashtoj as nuancat e përngjasimit të Shaipit me të. Madje këtu ka një poezi përballëse me Popën, poezia Oshënari.
Ky vëllim poetik na vjen edhe me një element që s’është i ri te Shaipi, por këtu sikur kulmon e bëhet këmbëngulës. Pavarësisht organizimit formal të strukturës poetike me katërvargësh, trevargësh e dyvargësh; pavarësisht se nganjëherë edhe rimon e mbushet aliteracion, në planin kuptimor sa funksionon si lirikë kompakte, poezia e tij mund të bëjë jetë edhe në njësi më të vogla, si strofat. Ato, po aq sa janë integrale brenda një lirike, mund të lexohen edhe si të mosvarme. Mund ta provoni këtë me cilëndo poezi të këtij vëllimi.
Fjalësi (leksiku) i Shaipit në këtë libër është i begatë, madje shumë i begatë. Nganjëherë gjatë leximit të bëhet e pashmangshme konsulenca e fjalorit. Ai aktivizon fjalë të vjetra e të rralla të shqipes, idioma e krahinorizma që e nuancojnë bukur valerin poetik. Ja disa prej tyre: stukohej, rroshponjat, gopç, guzhma, gamuj, gorre, zhapëllima, zhargina e shumë e shumë të tjera.
Kjo Hidra e mllefit mua më dëshmon edhe një fakt, një fakt të gëzueshëm: Gjeneratori krijues i Shaip Beqirit më vjen me potencial e tension si në ditët më të mira, pa lodhje metalesh (term i fizikës) e pa u ligur. Këtu marr dorë ta uroj me zemër vërsnikun tim, Shaip Beqirin.
Prishtinë, Janar 2015
______________________________
Nga: Sali Bytyçi
POET I BALADAVE MODERNE
Shaip Beqiri: Hidra e mllefit / Hydra des Zorns, Limmat Verlag, 2014, Zurich
Nëpër streha psherëtimash
Po ik duke u kthyer në një gur
Nën të cilin nuk rritet bari
As gjarpri s’fle kurrë
(Gjyçi, f. 24)
Shaip Beqiri me kohë i ka krijuar shenjat letrare nga do të kalojë itinerari i poezisë së tij. Poezi e veçantë si me leksikun, me figuracionin, po edhe me sintaksën e saj. Nuk është vëllimore.
Vëllimi me poezi të zgjedhura, shqip dhe gjermanisht, “Hidra e mllefit” i Shaip Beqirit, është i ndarë në katër cikle: “Purpuri i muzgut të mbramë”, “Endja galaktikave të dehura”, “Rekuiem gjakut të kukullave” dhe “Pëlhura në kryq të bardhë”.
Librit i paraprin poezia “Zhapëllima”, e cila është një program letrar në vargje i poetit, poezia e të cilit është dhiatë e subjektit poetik, e krijuar “Me pika dyshimi të brejtur” (6).
Në të tre ciklet e parë ka nga një poezi, të emërtuara me numra: “1981”, “1989” dhe “1998”, në të cilat shenjohen tri kohë – periudha dramatike të Kosovës: e para shenjon kohën e kryengritjes së rinisë së Kosovës kundër regjimit komunist jugosllav në fillimvitet ‘80; e dyta qëndresën kosovare ndaj degradimit të statusit të Kosovës në fundvitet ’80 dhe, e fundit, kohën e kryengritjes luftarake në fund të viteve ‘90, e cila i dha fund regjimit serb mbi Kosovën shqiptare. Në këto tri kohë jeton e përsiat subjekti lirik i poezive të Shaip Beqirit.
Poezitë e këtij libri, edhe pse janë të krijuara përgjatë më shumë se tri dekadash, pjesa më e madhe gjatë kohës që autori i saj kaloi në Perëndim, si me tematikën, ashtu edhe me gjuhën e veçantë, përbëjnë një tërësi poetike sikur të ishin shkruar me një frymë, e jo për decenie me radhë.
Këngëtimi baladisht fatit të njeriut të tij
Njeriu, si qenie fizike, lëviz në hapësira nga më të ndryshmet, ndërsa si qenie shpirtërore, edhe pse nuk është i penguar nga rrethanat e jashtme, lëviz në një hapësirë të paradestinuar për të.
Në rastin konkret, si qenie fizike, ky njeri është autori i poezive të vëllimit poetik “Hidra e mllefit”, një qenie që lëviz nga atdheu i tij në Perëndim; si qenie shpirtërore, ai është subjekti lirik i këtij vëllimi, i cili kryesisht lëviz nëpër kujtesën e Unit të tij. Ndaj, në këto poezi, herë pikëtakohen autori dhe subjekti lirik, herë ndjekin rrugë të ndryshme: i pari lëviz në gjeografinë reale: Kosovë-Evropë Perëndimore; i dyti në të shkuarën, në mitin dhe realitetin e kësaj hapësire; nëpër pikëllimin, dëshpërimin, shpresat dhe përpjekjet për të mos u tretur në dhe të huaj. Lëvizja në një gjeografi të tillë poetike bën që nga vargjet të krijohen poezitë në të cilat, baladisht i këndohet fatit të njeriut, që detyrohet të lëshojë vendin e tij. Prej momentit që ky njeri largohet nga vendi i tij, ai fizikisht jeton atje ku ka arritur, po shpirtërisht vazhdon të sillet në vendin e lindjes, aty ku ka lënë çdo gjë të veten. Normalisht që, gjallimi në vendin e huaj assesi nuk përbën një jetë normale, po një jetë që është në kufijtë e absurdit:
Tash fikim fundçet e shpresave
Në pëllëmbat prej kristali
(“Gjysmëbiseda” - Martin Camajt, f. 16)
Në poezitë e këtij vëllimi, poeti shkruan vargje për largimin nga atdheu, por edhe vargje për dëshirën dhe shpresën që, edhe i vdekur, të kthehet në vendin e tij. Mospajtimi me të qenët larg vendit të tij, kthehet në “material” për mekanizmin krijues të poetit, nga i cili shpërthejnë vargjet me kuptime të ngrysura ekzistenciale:
Ndonjëherë më jepet
Të kthehem në strehën time të parë
Të shoh të mbramin muzg duke rënë
Sipër muranës ku çdo gjë timen kam vënë
(Murana, f. 10)
Jeta në vend të huaj, shenjohet me sintagmën “në strehë të huaj”. Kjo hapësirë shenjohet herë si një mur që s’kalohet, herë si një breg nga i cili subjekti lirik do të largohet, megjithatë ai këtu vetëm si qenie fizike jeton.
Subjekti lirik i poezisë të Shaip Beqirit është subjekt që shtegton pandalur në kohë dhe hapësirë. Kjo lëvizje i ngjan udhëtimit “nëpër pyll nëpër natë” (f. 6), prandaj ai, vazhdimisht është në kërkim të një shtegdaljeje, e cila atë do ta shpinte “tutje këtij bregu”, në të cilin është i ngujuar (Amfibe, f. 100). Dhe, nëse në çdo shtegtim njeriu orientohet nga një objekt udhëndriçues, i cili e drejton për atje ku është nisur, subjekti lirik i kësaj poezie orientohet nga ylli i tij, i cili gjendet mbi realitetin zotërues. Por kjo ndodh vetëm në ëndërr, vetëm në ëndërr e kalon përtej hapësirës reale në të cilën jeton, vetëm në ëndërr kalon në “tjetër planet” (f. 20)
Gjeografia poetike në të cilën jeton subjekti lirik është “udhëkryq stuhish” (f. 84), “tokë e djegur” (f. 84), “fushë lulëkuqesh” (f. 84), “midis gërmadhave” (f. 104); ndërsa dheu i huaj për të është “arkivol i madh gjelbërimi”. Jeta e këtij subjekti më tepër kalon duke u endur në iluzione, sesa në realitet:
Prapë më ndjek udha
Gjarpër që del nga kulla
(Zhargina, f. 116)
Në këtë ikje poeti, i vetëdijshshëm për qenien e tij kombëtare, nuk mund të mos mendojë për Shqipërinë, për vendin amë, për shpresën e shqiptarëve se ajo do të bëjë diç për njerëzit e vet. Po Shqipëria nuk është vendi që i mbledh bijtë e saj të shpërndarë nëpër botë, sepse është kthyer në një ishull i cili bën monolog me veten: “U bëre ishull brenda vetes / Të ribëhesh duke u zhbërë gjithnjë”, ndërsa sa i përket historisë, shprehet se atë gjithnjë ia shkruan kopilët: “Historinë ta shkruan kopilët / E udha t’u mbyll në hanxharë” (Shqipëria, f. 62)
Po në këto përsiatje poeti hedh sytë pak më larg, pak më larg ishullit të quajtur Shqipëri, hedh sytë te Ballkani, i cili është i ndarë në kufij që ngjasojnë me majat e thikave dhe i cili është i mbushur me përrenj gjaku:
Kufinj
Gurë të ngulur si maja thikash
Përronj të ndërkryer gjaku
(Ballkani, f. 86)
Në një poezie tjetër shprehet absurditeti i një jete anormale, në të cilën subjektin lirik e vret absurditeti. Ndodh kjo në një rrugë në të cilën “jermërisht” njerëzit shkelin njëri-tjetrin. Fjala “padashur”, e përdorur në këtë poezi, shpreh ironinë, e cila në poezinë e Shaip Beqirit shkon krahas ligjërimit baladesk. Ironia dhe tonet baladeske janë gjithëpërfshirëse në poezinë e Shaip Beqirit:
Në ecjen tonë jermërisht
Duke shkelur padashur njëri tjetrin
Kapim miza dheu e flutura krahëshkruara
Dhe ua nxjerrim sytë me thonjtë tanë
Duke i lëshuar ndër orbita të tjera
(Gjahu përrallor, f. 118)
Poezitë në të cilat jepen momentet e largimit nga atdheu dhe ato në të cilat jepet jeta në mërgim, janë poezitë më të bukura dhe njëherësh më të dhimbshme të Shaip Beqirit. Këto poezi na e kujtojnë poezinë e poetëve të Rilindjes Kombëtare, si Ndre Mjeda e Gjergj Fishta, po na kujtojnë edhe baladat e poetit çam, Bilal Xhaferri:
Të mbetesha veç një gur
Një gur i vogël i lëmuar
Në bregun tënd prej rëre
Që e lëpin vala e madhe
Dhe një zog të bëhesha
Në johapësirën e ankthit tënd
(Nata e fundit në atdhe, f. 26)
Hapësira në poezinë e Shaip Beqirit jo rrallë shenjohet si johapësirë. Një rrënjë e lidh për tokën e tij subjektin lirik të poezisë së Shaip Beqirit. Humbja e hapësirës së vjetër, humbja e atdheut, nënkupton krijimin e një hapësire të re, ndërsa ferra shenjon hapësirën e lënë shkret. Koha është e armiqësuar nga njerëzit që iu ka rënë fati të jetojnë:
Ngadalë krijon hapësirë të re
Duke u përshkuar si krimbi
Nëpër kohën që na dëbon
(Therra në prag, f. 56)
Kudhër e përmbysur apo Mish i gjallë...
Subjekti lirik i poezisë së Shaip Beqirit, në fillim metaforizohet si “kudhër e përmbysur”, në të cilën farkëtohet fati i huaj, për të përfunduar në “mish të gjallë”. Sintagma “mish i gjallë”, duke u shkruar me disa ndryshime, e karakterizon më së miri subjektin lirik të poezisë së tij, por edhe të poezisë shqipe të viteve ’90, pra një zhveshje totale e tij: “zhveshje deri në asht”, “mish i gjallë” “i tëri mish i gjallë”. Po edhe mbyllja në vete ndodh si “mish i gjallë”, si një qenie që del jashtë lëkurës së saj:
Mish i gjallë
Dilnim nga lëkurat tona
Dhe ndryheshim në kullë
(Dytëshori, f. 36)
Subjekti lirik i poezisë së Shaip Beqirit jeton në mes të të kundërtave, në mes atdheut që e ka lënë pas dhe Perëndimit. Sjellje rreth vetes si përpjekje për ta ruajtur identitetin individual dhe kombëtar dhe si rezultat i kësaj përpjekjeje kthimi i tij në “mish të gjallë”. Edhe kur arrin të çlirohet nga ëndrrat, ai nuk mund të lirohet nga malli për atdheun e tij:
Po sillem rrotull vetes
I tëri mish i gjallë
Çmbrehur nga ëndrrat
Sall në mall mbërthyer
(Zhargina, f. 116)
Ky subjekt “mish i gjallë”, atdheun e vesh në vend të lëkurës, ose e vesh atë si këmishë të të çmendurit: “Të mvesha në vend të lëkurës / Këmishë të çmenduri të mbërtheva” (Nata e fundit në atdhe, f. 26). Më tej, jeta e tij kalon në iluzione dhe në mirazhe:
Papritur më regëtin një fije drite
Që më shpur matanë kulisave
Ku rrah çurgu lëbyrës i ditës
Me kujtimin ujor të kësaj bote
(Prapa kulisave të territ, f. 46)
Jeton me dyshimin për të ardhmen e vet, por edhe me shpresën se nuk do të tëhuajësohet në botë, nuk do të shkrihet në të, por do të qëndrojë në identitetin që e ka. Kapja për rrënjën, përpjekjet për të mos u tretur në këtë botë të trazuar, e mbajnë me shpresë në jetën e përditshme këtë subjekt lirik.
Poezia moderne është poezi e imazheve, po edhe e metamorfozave. Për t’i përballuar tëhuajësimit, subjekti lirik i poezisë së Shaip Beqirit shpëtimin e gjen te kthimi i tij në diçka të pandjeshme, në diçka që i bën ballë kohës - kthimi i tij në gur:
Nëpër streha psherëtimash
Po ik duke u kthyer në një gur
Nën të cilin nuk rritet bari
As gjarpri s’fle kurrë (f. 24)
Përfundim
Në vëllimin poetik “Hidra e mllefit”, të poetit Shaip Beqiri, ka mjaft poezi të cilat i regjistrohen në mendje lexuesit, vetvetiu, për të mbetur aty për një kohë të gjatë si kujtesë e një kohe me ngritje e rënie të mëdha, me përpjekje e dështime të vazhdueshme, me iluzione e deziluzione të shumta.
Subjekti lirik i poezive të Shaip Beqirit është ai i poezisë së sotme shqipe të viteve ’90. Ai është një njeri i zhveshur nga gjithçka, por në të njëjtën kohë në kërkim të gjithçkaje që i është marrë, në kërkim të “veshjes” së tij, të qeniesimit të tij në kohë dhe hapësirë. Ai është një njeri që shkon drejt hanxharit (Xhelati im i ngopur, f. 90). Njeri që jeton në mes ëndrrave e mallit, në mes dyshimeve dhe besnikërisë, në mes Atdheut e Perëndimit, në mes dritës dhe errësirës, ndërmjet rrufeve e fjalës, udhëtim nëpër kurthet që i ngrehen nga të tjerët,
Të kundërtat, në mes të të cilave jeton ky subjekti lirik i poezive të vëllimit poetik “Hidra e mllefit”, në rrafshin formal janë të shprehura përmes paralelizmave opozicionalë, ndërsa në atë përmbajtësor përmes tingujve baladeskë, të shoqëruar me ironi. Ndërsa vetë poezia e tij është poezi e imazhit surrealist, sepse subjekti i cili është bartës i frymës së saj jeton në një realitet i cili duke u shprishur i humbet format reale, duke u kthyer kështu në një pamje surreale. Pra, gjithë ajo që shprishet para syve të këtij subjekti lirik, merr pamje fantastike në vargjet e poetit Shaip Beqiri, pamje poetike, në të cilat krijohet një botë sa surreale, aq edhe baladore, duke e ruajtur kështu imazhin autokton të surreales.
Prishtinë, Janar 2015
______________________________
Nga: Bujar Salihu
RRUFEJA POETIKE E MLLEFIT
Shaip Beqiri: Hidra e mllefit / Hydra des Zorns, Limmat Verlag, 2014, Zürich
Ky libër nuk është i imi
As i dhembjeve të huaja
Pa dyshimin më të vogël, këtë libër e lexova si librin tim të pashkruar; pa ashtu pa asnjë mëdyshje në këtë liber i takova edhe të gjitha dhembjet e mia, sepse ky libër më kujtoi zhapëllimat, sidomos ato të stinës së gjetheve të rëna, sepse ky është libër i rënë nga dega e thyer e mllefit, është përfundimisht i dhembjeve të mia të mira, sepse prapë më ndjek udha dhe ai gjarpri që del nga kulla.
Ky është libri i flatrave të shogura të fjalës prapa një bjeshke të madhe, aty ku mbaron edhe rrëfimi i përrallës, një udhëpërshkrim i rëndë dhe i mundimshëm, që të gjithë e kemi të freskët; një libër sikur të ishte shkruar në faqet e bardha të një guri të moçëm, sikur të ishte shkruar pikërisht mbrëmë...
Hidra e mllefit është ndërthurur në katër cikle: "Purpuri i muzgut të mbramë", "Endja galaktikave të dehura", "Rekuiem gjakut të kukullave" dhe "Pëlhura në kryq të bardhë". Nuk është e rastësishme që tri ciklet e para përmbyllen me nga një poezi që titull kanë vitet e vlimeve të mëdha, 1981, 1989 dhe 1998.
Na u desh një lexim i kujdesshëm për të parë se që të tria këto poezi kanë një lidhje organike të qëllimshme, apo thënë ndryshe janë vazhdim i njëra tjetrës. Kjo hetohet sidomos me faktin që vargu i fundit i poezisë së parë është vargu i parë i poezisë së dytë dhe vargu i fundit i poezisë së dytë është vargu i parë i poezisë së tretë, gjë që analogjikisht del se ’98-ta ishte vazhdim i ’89-es sikurse që edhe ’89-ta ishte vazhdim i ’81-es.
Kjo më së miri mund të ilustrohet me vargjet:
I çel udhë pranverës drejt zemrës sime
Flatër e ndezur gjak duke kulluar
Mbi shtatë shtylla vdekjesh
Tek parafrazimi i mësipërm kemi tri vargje që i shkëputëm nga tri poezitë emblematike të këtij libri. Siç vërejmë këtu poeti ka ndërtuar rrëfimin e tij momumental, si ligjërim poetik në njërën anë dhe si refleksion historiko-social në anën tjetër, me një drejtpeshim të kujdesshëm, të denjë dhe faktik… Një shembull i mirë që na kujton teorinë e Aristotelit për raportin në mes të historisë dhe letërsisë, të poezisë në këtë rast.
Cikli i parë "Purpuri i muzgut të mbramë" fillon me poezinë "Ritmi e asgjë" ku Beqiri konstaton se erdhi koha të hyjmë në lëkurën e njëri tjetrit, të zhvishemi deri në asht, në sytë e njëri tjetrit të shikohemi thellë, si në një pasqyrë të thyer… Pra që në fillim kemi një thirrje realiste që himnizon dashurinë, një fillim të ri, gdhirje të re me dritare të hapur, e që papritur në fund kemi një thirrje sa metaforike po aq edhe dramatike:
Koha është të vdesim moj
Ende pa jetuar
(Ritmi e asgjë, f. 12, 14)
Ciklin e dytë „Endje galaktikave të dehura“ e dominojnë poezitë e temave të mëdha, siç janë: „Flamuri“, „Kosova“, „Shqipëria“ poezia për Drinin e ndonjë tjetër, të cilat, siç thamë, jo vetëm që janë tema të mëdha por edhe janë realizime monumentale, të rralla e të veçanta në letërsinë shqipe:
Mes dy dhembjeve të mia
Çeli trëndafili yt i zi
(Shqipëria, f. 62 )
apo:
E kisha edhe një flamur
Që e mbaja në gjysmështizë
(Flamuri, f. 58)
Besoj se citimet e mësipërme shpalosin përmasat e thella të dramës së madhe kombërare nëpër të cilat kaluam…
Gati të gjitha poezitë e këtij cikli kanë veçantitë e veta jo vetëm të natyrës gjuhësore e stilistike, por edhe tematike, përderisa Gjysmëbiseda“ dhe „Dytëshori“ kanë një ngjashmëri tematike, edhe pse tek e para kemi një bisedë imagijnare, por tejet të ndjerë që korrespondon jashtëzakonisht mirë edhe me fatin e heroit lirik (Martin Camaj) në këtë poezi dhe anatemimin e tij:
Sharrëxhinj po të ishim
Ditës do t’ia prenim gjunjtë
Diku thellë në pyllin e hijeve
(Gjysmëbiseda, f. 34)
Në ciklin e tretë kemi një grindje metaforike me antiheroin, me atë që është vënë në djegie të së vërtetës, në beteja të përgjakshme mes gurëve të vendosur si maja thikash, në vënie mburojash nga ajo lukunia e tërbuar e ujqve të stepës:
Në të njëjtën pjatë shqyenim
Mishin e gjallë të jetës
Për fitoret e vdekjes
(Xhelati im i ngopur, f. 90)
Në ciklin e fundit të titulluar „Pëlhura në kryq të bardhë“, tek e cila figurativisht na përftyrohet flamuri zviceran, pra Zvicra, ku tani e njëzet vjet autori jeton e krijon, është mbase pjesa më e mllefshme e librit; Zvicra, ky vend i mrekullive, nuk është tjetër përveç një cengë që i lidh gojën autorit të saj të gjallë. Zvicra del të jetë një dritë e humbur, një fatamorganë... Gati të gjitha poezitë e këtij cikli janë shkruar në pëlhurën me kryq të bardhë, duke ia bërë edhe varrin të bardhë…
Nëse do të duhej të përfytyronim një libër me bukuri të rralla artistike, të cilët i hasim relativisht rallë, do të thosha se „Hidra e mllefit“ jo vetëm që është një befasi e këndshme, por ajo para së gjithash është një mësim i mirë jo vetëm për ata që lexojnë poezi, por edhe për ata që e shkruajnë atë. Këtë libër e karakterizon një ligjërim shumë i veçantë, skajshmërisht origjinal, me një thellësi meditative, me gjerërsi tematike e saktësi poetike të rralla, diçka që në qasje herë të kujton Fishtën e herë Lasgushin; një libër që rri shumë pranë dy librave poetikë më të bukur e më të realizuar në poezinë bashkëkohëse të krijuar në letërsinë shqipe në Kosovë: „Lum Lumi“ i Ali Podrimjes dhe „Lirikë me shi“ i Azem Shkrelit.
Por, çka në të vërtetë e karakterizon poezinë e Shaip Beqirit? Janë disa veçanti të saj që dua t`i shtroj në vazhdim:
1. Gjuha poetike
Gjuha që ka zgjedhur Beqiri, apo më saktë thënë, gjuha që ka krijuar në poezinë e tij ky poet, është një gjuhë e kulluar me kujdesin dhe përkushtimin më të madh krijues. Ajo të lë përshtypjen e një poezie të përkryer në rrafshin gjuhësor, e tillë siç e kishte cilësuar me kohë Ibrahim Rugova: „Poezi e disiplinës së saktësisë poetike dhe logjike, që ndryshe mund edhe të cilësohet si harmoni e mirë midis saktësisë poetike dhe imagjinatës racionale“. Pra, është një gjuhë estetikisht ekselente, me shumësi koloriteti imagjinativ, me çka është e mundshme të përshkruhen edhe gjëra të cilat në dukje janë të papërshkueshme; u kuptuam se kjo arrihet falë një gjuhe interpretative, një vokabulari të rrallë e shumë të pasur të poezisë së Shaip Beqirit.
Në grahmën time urdhrin e dhashë me një rrufe
Dhe midis dy gurëve të padukshëm rashë përdhe
(Nemitja, f. 108)
2. Stili
Identifikueshmëria stilistike e Beqirit është tashmë e njohur në letrat shqipe falë homogjenitetit të tij krijues. Pavarësisht se çfarë teme trajton në poezinë e vet, gjithnjë kemi të bëjmë me besnikëri stilistike jo vetëm të individualitetit krijues, të origjinalitetit të tij krijues, por edhe të përpikshmërisë teorike-stilistike. Pra rrafshin stilistik Beqiri e ka zotëruar përmes një lirizmi deri në himnizim, dhe kjo vërehet që nga poezia e parë e deri tek ajo e fundit e librit, pa lejuar as më të voglën rrëshqitje.
3.Vlerat e përbotshme apo perlat letrare
Po qe se flasim për vlerat letrare të këtij libri poetik, mbase fare lehtë mund të konkludojmë se Shaip Beqiri ka arritur që diskursin e vet letrar ta shfaqë suksesshëm në arenën e madhe të letrave:
Oh
Të mbetesha veç një gur
Një gur i vogël i lëmuar
Në bregun tënd prej rëre
Që e lëpin vala e madhe
(Nata e fundit në atdhe, f. 26, 28)
Vargjet që cituam më lart mbase dëshmojnë për vlera të papërsëritshme, unike që në vete bartin mllefin e madh, por më parë janë një qortim vetvetes. Kjo poezi si e tillë mbase është përshkrimi më i mirë i mundshëm i ndjenjës së rëndë të çdonjërit që ka bërë natën e fundit në atdhe. Poezitë si kjo janë të rralla dhe gati të papërsëritshme. Personalisht atë do ta konsideroja si poezinë më të realizuar që kam lexuar ndonjëherë për plagën e madhe të mërgimit. Por poezi të tilla në këtë libër kemi shumë dhe, për kënaqësinë tonë, do doja që në vazhdim të shkëpus edhe dy momente të tjara që gjithashtu na dalin të jenë në majat poetike të letrave shqipe:
Ndonjëherë më jepet
Të kthehem nën strehën time të parë
Të shoh të mbramin muzg duke rënë
Sipër muranës ku çdo gjë timen kam vënë
(Murana, f. 22)
Janë këto vargjet që shprehin aktin tjetër të dramës shpirtërore, por tani nga bregu tjetër, pas asaj që, siç do thoshte poeti, tani që këmësha e mërgimit ngadalë po ia nxë frymën dhe kjo nuk është gjë tjetër vetëm se një gjendeje e pashpresë, plot mllef:
Vetëm njërën e bart me vete
Edhe kur e zhvesh këmishën e lëkurën
Ajo do të gjëllijë në mua edhe pasi të më ndalet fryma
(Murana, f. 22)
4.Tema dhe mesazhi poetik
Janë të shumta e të nduarndurta temat që ka trajtuar Shaip Beqiri në këtë libër: aty ka konstatime të rënda, dialogë të vështirë, kujtime të plagosura, rënkime të thella, thirrje, përshkrime të përkryera të plagëve që nuk po mbyllen, kërkim rrugëdaljesh, monologë netësh të gjata në pritje të dritës që po vonohet... Dhe të gjitha këto ai i gdhend me një mjeshtëri gjuhe metaforike dhe me gjetje të përsosur idiomatike.
Në jetën time të thyeshme
Përnatë kapërcej pragun e ëndrrës
Dhe dal në tjetër planet
(Balasti, f. 20)
5. Përfundim
Është fat i mirë që „Hidra e mllefit“, falë përkthimit brilant të Hans-Joachim Lanksch, pa dritën e botimit edhe në gjuhën gjermane.
Hidra e mllefit është kufoma e gjallë e mllefit tonë të papërfunduar!
Zürich, 25.10.2014
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen