Dienstag, 29. Dezember 2020

Mehmet Rrema: DUKE DËGJUAR RADIO LIRINË

Mehmet Rrema, shkrimtar

Ndjen vërtetë kënaqësi njeriu kur dëgjon valët e Radio Lirisë, nën drejtimin e folësit të talentuar e të shkathtë Haxhi Muhaxheri. Është përnjëmend bukur të dëgjosh zërin e kthjelltë e bariton të këtij moderatori që flet ngadalë e më kujdes, që flet rrjedhshëm e 
pastër shqip, që komunikon hareshëm e në menyrë miqësisht me dëgjuesit...

E përmend këtë "shqip", jo se gjuha shqipe është e veçantë nga gjuhët tjera, sepse të gjitha gjuhët në vendin e tyre e për vendin e tyre janë njëlloj të bukura, e tingëllojnë bukur, vetëm atje. Unë e përmenda,  për të theksuar se ai, ndryshe nga shumë të tjerë, e përdor me shumë kujdes qoftë në të folur, ashtu edhe në të shkruar. E përdorimi i saktë i gjuhës kombëtare është detyrë e çdonjërit. Ç'rëndësi, mund të thotë ndonjëri, ka nëse në bisedat apo diskutimet tona përdorim një shqipe të pastër apo një shqipe të rinovuar. Le të rinovojnë edhe gjuhën, ashtu siç kemi rinovuar gjiëçka, siç kemi rinovuar gjithë jetën shoqërore, ekonomike e kulturore. Ç'të keqe ka se në vend të fjalës rëndon, të përdorim fjalën agravon, në vend të fjalës frymëzim të përdorim fjalën inspirim e mijëra shembuj të tillë që në ditët e sotme i gjejmë të përdorura nëpër radio, televizione e gazeta e takime elektorale sidomos nga përfaqësues të politikës, të cilët me siguri dua të them se nuk e dijnë as kuptimin e fjalës së huaj të huazuar e as dëmin që i bëjnë gjuhës shqipe. Them që nuk e dijnë sepse nuk dua të pranoj se e bëjnë qëllimisht. 

Përzierja e fjalëve të huaja në një gjuhë kur ajo ka fjalët e veta, vetëm për të treguar se përdoruesi ditka edhe një, dy, tre apo disa gjuhë të tjera, për mendimin tim, nuk e ndihmon por e dëmton gjuhën tonë. Gjuha, është shqiptare dhe nuk pranon qoftë më të voglin cenim. Ajo është kristali, është diamanti, që çdo papastërti e nxjerr në pah.

Ndonjëri, sigurisht, nga ata që kanë maninë të përdorin sa më shumë fjalët e huaja, si një shenjë e zhvillimit të gjuhës në marrëdhënje me kohën në të cilën jetojmë, mund të thotë se këtij i paska mbetur ora. Gjuha, ashtu si çdo gjë tjetër, është diçka në lëvizje, në zhvillim, e, si e tillë do të pësojë ndryshime. Po. Është e saktë. Edhe gjuha duhet të ndryshojë, të hyjnë edhe fjalë të huaja,sigurisht, kur nuk kanë një kuptim, në gjuhën shqipe, siç është rasti i futjes së teknologjisë e cila ka dhe fjalorin e vet. Të ndryshojë e të pasurohet gjuha jonë me fjalët tona të reja me kuptim të qartë e në vendosjen e duhur, por asnjë herë për hirë të zhvillimit, të bëjmë përzierje të dëmshme. 

Çfar do të thotë ky, mund të thotë dikush?! Ne e përdorim gjuhën, përdorim dialektin se këtë na kanë folur gjyshërit, por jemi në vitet e zhvillimit të vrullshëm e si të tillë, ne njohim gjuhë të huaja, të pasura e ç'të keqe ka një fjalë e huaja mes fjalëve tona? Ka një të keqe dhe të madhe. Gjuha jonë duhet të jetë e kulluar, e qartë, e pastruar nga huazimet e panevojshme. Të jetë e tillë sepse një fjalë e huaja mes dy fjalëve tona, shpesh nuk e gjen veten siç duhet, e kuptimi prishet dhe më e keqja është se duke i mbushur gjuha me fjalë të huaja humbet identitetin. Dhe… a ka më keq për një komb se sa t'i  zbehet identiteti i gjuhës. Ka rezistuar shumë gjuha jonë, e cila ka mbajtur gjallë identitetin tonë kombëtar. Shumë janë munduar të na e mohojnë. E kanë quajtur gjuha e djallit, na kanë quajtur të egër, njerëz me bisht, çfarë epitetesh nuk kanë përdorur, vetëm që të mos flitej gjuha jonë, vetëm që gjuha jonë të zevendsohej me të tjera. Dhe historia përsëritet. Asnjëherë nuk mund të mendohet se ndaj gjuhës e kulturës nuk ka synime. Armiqtë gjithmonë kanë menduar se duke mohuar një gjuhë, sigurisht, mohohet një komb, sepse gjuha dhe kultura është ajo që na dallon nga kombet e tjerë. Ajo është pasaporta me të cilën ne njihemi në botë. Për këtë arësye është e domosdoshme të flitet bukur, pastër e qartë. Ndaj për këtë shkak dhe moderatori Haxhi Muhaxheri e përdor drejtë dhe nuk abuzon me gjuhën e nënës. 

Mbase dikush do të thotë se çfar hyn në këtë diskutim Radio Liria. E mora vetëm si shembull, pasi ka edhe të tjerë drejtues emisionesh, të cilët e flasin bukur, por ka edhe shumë që përdorin huazime, por këtu, dua të flas jo vetëm për gjuhën por edhe për kulturën që kjo radio përcjell tek dëgjuesit nëpërmes valëve të saj. Nga valët e kësaj  radio, dëgjohet muzikë e pastër shqipe.

Prapë këtu mund të ketë dikë që të mos jetë dakord me mua dhe drejtuesin e programit, të nderuarin Haxhi Muhaxheri. Mundet, por muzika është pjesë e pandarë e kulturës tonë, shtu siç janë edhe gjinitë tjera, siç është letërsia e teatri, piktura e gjithë degët tjera të kulturës, por Radio Liria e drejtuar nga Muhaxheri në valët e sajë përcjell nga të gjitha gjinitë. I përcjell me profesionalizëm duke zgjedhur e transmetuar për dëgjuesit ato që janë më të mirat. I përcjellë sepse ashtu si gjuha, edhe kultura është shtylla tjetër e identitetit të një kombi, e pikërisht aty, në atë pjesë ku është edhe më delikate, ndërhyrjet dashakeqe janë edhe më të fuqishme. Një komb pa kulturën e tij kombëtare humbet pak nga pak fytyrën e tij, kthehet në një të dehur që nuk di të gjej shtëpinë e vet e shkon të flejë ku t'a zërë nata. Ruajtja e pastërtisë se kulturës kombëtare dhe përhapja e sajë, është, pa dyshim, detyrë e çdonjëri. 

Është detyrë e çdonjërit sepse ajo në vetvete është një tërësi arritjesh nëpërmes përpjekjeve titanike të popullit në shekuj. Kultura nuk është një gjë që mund të krijohet në një çast apo në një periudhë të caktuar. Jo ajo është një rrjedhje e gjatë shekullore trashëgim brezash e gjeneratash. Ajo, sigurisht, kalon nëpërmes transmetimeve ekonomiko-shoqërore. Ajo është qëndrimi i njeriut ndaj fenomeneve dhe epokave. Është letërnjoftimi jo i një njeriu, por i një kombi. Është i një kombi, sepse kultura kombëtare është tërësia e përpjekjeve të çdo anëtari të këtij kombi, prandaj edhe i përket të gjithëve, atyre që ishin, këtyre që janë dhe atyre që do të vijnë. Ajo është një zinxhirë i përbërë nga disa hallka, prandaj është detyrë të ruhet çdo hallkë e saj, sepse në qoftë se njëra hallkë këputet, nis të shkatërrohet i gjithë zinxhiri i kulturës kombëtare e për pasojë mikrobi i hyrë e shkatërron, duke na çuar në humbje të identitetit kombëtar. 

Në shoqërinë njerëzore, ndërsa sistemet ekonomike mund të ndjejnë apo të jenë të njëjta me njëra tjetrën nga mes dy a më shumë kombesh, kulturat e tyre dallohen. Është pikërisht ky dallim që përcakton kombin, është ky dallim që duhet të ruhet me egoizëm e rreptësi sepse pikërisht këtu ndërhyrjet dashakeqe janë më të dëmëshme.  Por, a janë të gjithë të përkushtuar ashtu si Haxhi Muhaxheri? Rëndom në kanalet tona televizive dhe radiofonike, më shumë dëgjojmë muzikë të huaj se muzikën tonë kombëtare. Dëgjojmë një lloj muzikë të re të quajtur tallava, një lloj përzierje e cila është pa identitet, që nuk i përket asnjë kombi e që bëhet vetëm për interesa komerciale.

Në disa programe gjoja artistike, vetëm art, e sidomos art kombëtar nuk bëhet. Duan të bëjnë humor, por nuk arrijnë, e për të çorientuar mendjen e shikuesve apo dëgjuesve, vihen në përdorim fjalë banale e  xheste fizike apo mike, sa për të bërë spektatorin për të qeshur. Por a jemi të sigurtë për çfarë qeshin spektatorët? Mos vallë qeshin me paraqitjen prej kllouni të artistit, sepse shprehjet e tyre nuk janë as humor, as ironi, e as sarkazëm. 

Ndryshe ndodh me valët e Radio Lirisë. Ato përcjellin kulturë të pastër kombëtare, këngë të bukura popullore mbështetur në folklorin tonë të bukur e të pasur, pëtcjellin muzikën tonë të lehtë por të pastër, muzikë me tekst të plotë e të qartë, jo një këngë me katër fjalë e pa kurrëfarë mesazhi. Njëherit, valët e Radio Lirisë përcjellin humorin e bukur dhe teatrin e vërtetë, përcjellin e shpërndajnë më përkushtim kulturën e bukur kombëtare. Kjo është arsyeja pse ia vlen të përgëzohet stafi i vyer i kësaj radioje dhe drejtuesi i saj Haxhi Muhaxheri.

29 Dhjetor 2020

Donnerstag, 22. Oktober 2020

Poetët nuk vdesin, ata jetojnë në vargjet e tyre!

Ramadan Musliu 1954 - 2020

Lule nga kopshti i poetit Ramadan Musliu



VATRA E SHUAR

Digjen trungjet
      e qershisë
me gjysmë në flakë
në vatrën e mbuluar me blozë

Gaca
prej kristali
vezullon
në xham

Drita u shtri me përtesë
     në të katër anët e horizontit
mbuluar me
flakën e purpurit
të kujtimeve

Në shuplakë e mbyll
atë gacë të fshehur
derisa të mos lëshojë
             tym
lëkura
           e të na bëjë të japim shpirt
duke qeshur me zë




VETEM NJË ARSYE

Çast e vetimtar
kur puthiten akrepat
kur dy kokat në shkabë
bëhen bashkë
kur vetëtin drita e syve

Durimi është fitore
kur e kalon kufirin e humbjes
të vënë me vija gjyku

Vjen si çast kur nuk e pret
hy nëpër vrimen e çelësit
nëpër të çarat e murit
dhe nëpër spiralen
që ndan dy hemisferat e trurit

Vjen duke mbyllur çdo
hapsirë boshe
në kujtime
kur duhet ngritur
    nga shtrati me baltë
si Gjergj Elez Alia



FTOHTËSIA E GJËRAVE

Nga retë e tymit
fusha është zverdhur
dhe pemët shkundën gjethet
nëpër dysheme

Pema e vitit të ri
zgjat degët me hala
deri të retë e tymit
mbi kokë

Kopshti i Edenit në perde
ka ndërruar pemët
sa duket si një lulishte
plastike
në vitrinë

Dritarja e dhoës përlotet
me vesë të ftohtë
nga malli për verën e qyqes

Hajde më bëhu gati
për stinën e gjumit të madh
që po troket pa ndalë
në portën e hapur



DUART

Si dy degë me copa akulli
ranë nga trungu
në dyshemenë e mbuluar me gjethe
durt e këputura
në mes. Një dhembje që s’pushon
përdridhet si spirale
nëpër asht

Të therurat nga palca
përzihen me të kuqtë e gjakut
që është ngrirë mbi gjethe

Vetëm gishti i vogël lëviz
si kokë e këputur zogu
tek përpëlitet nëpër baltë

Një gjilpërë e akullt rri pezull
mbi bebzën e shuar
kur dielli ka marrë trajtën e një amebe:
ndahet në një mijë qeliza të vdekura
për një sekondë

Ato ende mbledhin gjethet e ankthit
nëpër dyshemenë
e shtruar me pllakëza gjaku
diku
në një cep të një ëndrre



GISHTAT

Nëpër baltë
të verbuara kërkojnë
thonjtë e rënë
ato kokërrza të verdha
misri
që kanë lëshuar
rrënjët në gjak
                     fëshfërrijnë gjethet
                     e verdha nëpër ara
Frutat janë vjelë
para se të mugullonin
fara. Ata zogj të verbër
s'e dallojnë se s'e dallojnë
verdhësinë e thonjve
që kanë mbirë
nëpër mur. Rrënjët
                     Shtrirë janë thellë
                     në mish ku thithin
                     lagështi
                     nga kafka
                     e ndriçuar nga dielli
                     i pashuar i syrit
I harruam të vjelat
tashti vetëm në ëndërr
mund të mbjellim
atë që kemi korrur në jetë



NGROHTËSIA E GJËRAVE

Nga avulli i frymës në xham
peisazhet e perdeve kanë marrë
ngjyrën e fushës në varr

Ja një radh plepash
buzë rrugës renditur si mburojë
rreth mullarit pa çati
kurse matanë plepave
zvarritet kodra e argjendtë
duke pirë ujë në lumin jeshil
që rrjedh tatëpjetë kujtesës

Në taketuke rrinë fjetur
ngjyrat e hirit dhe psherëtimat
e një goje të përgjumur
mbi tryezë

Ca flutura të kuqe gjak vërtiten
rreth llambës gjigande
që duket si një diell
i varur në mes të dhomës
me një fjango të zezë në bisht

Dikush tha:
mblidh çaklat e ik
sa nuk të çeli lulja
në ballë
e nuk foli shtatorja prej fildishi
mbi komodinë




GJENDJE NEUTRALE

Lufta ime e fundit me veten time mbaroi
Me pat. Zbrita shkallëve në bodrum

ku më kish zënë gjumi. Çelësin e pata përbi
dhe s’pata më si të dal. Duart
i harrova në bedene mbështetur
për heshte tek vigjëloja retë e pluhurit
të kalorësisë që kurrë nuk do të arrijë.
Edhe në ëndërr më dhemb në shpirt
teksa ai nëpër vrimën e çelësit përvidhet
në astral. Një gjilpërë e harruar
më ther në palcë dhe askush s’ më dëgjon.
Vetëm jehona e klithjes shndërrohet në spirale
dhe më mbështillet nëpër asht.

Një dritë jeshile vjen nga syri im
në abazhur. Nëpër fushën e ballit hingëllojnë
kuajt duke u tërhequr zvarrë
nëpër orenditë e pluhurosura
teksa koha grindet me rrudhat
në trurin e lodhur për haloret e flokëve
të mi. Anash shkëmbinjtë e shpellës
me stalagmite me therin në zemër. Euridika
qanë për këngën e mbetur përgjysmë. I mbyllur mbeta
në ëndërr dhe nuk mund të zbres në pus
çelësin e humbur për ta gjetur
në një guaskë.



AKTI ABSURD

Dëgjoja në radio
lajmet mbi kohën e turbulltë
dhe zërat që fikeshin qetësisht
nga butoni nën gishtërinj

Doja të dilja nga realiteti paralel
nga ajo membranë e hollë
e gjërave pa formë
doja të dilja nga lëkura
me një të mbyllur të syve

Nuk e dua më rolin kryesor
ne këtë skenë pa dërrasat
që përbëjnë jetën
nuk dua më ta luaj Hamletin
në Danimarkën time të vockël 4 x 4

Zvarrë dola nga dhoma
duke lënë
një copë absurdi teatror
të derdhur kudo nëpër dërrasa

Më mirë është të mos jesh
se i ndarë në dysh
me atë membranë të hollë
mes sendeve
dhe fjalëve .



GOZHDA E NDRYSHKUR

Në një gozhdë të ndryshkur
varur është portreti i heroit
në gravurë

Në sfondin gri
duket një vend
nga vijnë luftëtarët e rralluar
prej betejave
të pashënuara
në histori

Aty më nuk kris pushk’ e vjetër
as teret barot’ i lagur
as mburojat
hiqen më
nga ku janë varur në mur

Edhe gishti
në qark i pushkës së vjeter
i ngrirë
ka mbetur
në atë kornizë

Në këtë gravurë
çdo burrë
me bërryla
hyn në histori
e çdo grua
qëndisë
flamurin me shkabën
pa krahë

derisa një ditë
të lakohet
ajo gozhdë e ngulur
në murin e vajit



PORTRET ME NGJYRA TË ZEZA

Nata rrëshqet
nëpër fytyrën tënde
nga terri
nuk shihet loti
as mimika
as hëna e fshehur në bebëz

Sytë e mi
tretur janë në boshësi
dhe nuk e shohin buzëqeshjen tënde
që po fundoset
në dy vrimat e faqeve

Re të zeza ranë mbi qiellin tënd
errësuan
             horizontin
nga shtrihen pyejet e pashkelura
deri te ajo flakë e fshehur në zemer




ZEMRA E GJËRAVE

Vendi ku shpërthen shpirti 
ka formë eliptike 
në një thjerrëz 
prej nga pikon kristali 
dhe drita astrale 
aty është pika 
ku drita kalon në akull 

Gjërat materiale 
nëpër vrimën e zezë në bebëz 
treten në pafundësi 
nga fuqia e ëmbël e gravitacionit 
Dhe qenia ime 
nëpër një gjandër të padukshme 
bie e lirë në zemrën e gjërave 



KOMETA E HALEJIT 

Fluturoi kometa e Halejit 
fluturoi e shkreta 
duke lënë bishtin plot pluhur 
në qiellin e vizatuar në letër 

Nuk e di në cilën koordinatë 
u rrëzua hija e saj 
se u përplas te këmbët e mia 
që ngarendin nëpër vite 

Edhe sot e tërheq këmbën zvarrë 
nëpër oborrin mbushur me gropa 
mbase e tërheq fatin 
me shtatëqind dreqën përmbrapa 

Po erdhi edhe një herë 
do ta kap për bishti 
e ta tërheq zvarrë 
si Rexha kalin e vet 
para se të hyjë në gjerdek 

Shih si po më rreh zemra nga gëzimi 
si uzengjia në timpanin e veshit 
kur ora e mësimit të edukatës 
merr fund 
 


ANDRRA E JETËS

Me një krahër me brymë 
kaloi tinëzisht vjeshta 
nëpër flokët e mi: fijet e argjendta 
ndahen në dysh mbi vetulla 
dhe vazhdojnë krela-krela 
rritjen në bronz 

Dhe prapë dritë neoni 
përzier me borë 
ndriçon ballin tim 
me shiritat magjikë të moshës. Lëng 
vetëtimash 
pikon nga damari i fshehur i dritës 
në strall. Ndërsa netëve të vona 
nën ndriçimin e ftohtë 
zgjohet në kafaz 
dhe zë e këndon bilbili 
për retë e bardha në qiell tek pikojnë 
currila kristali 
për gjethet e verdha të vjeshtës 
që dridhen në erë nga frika e moshës 

O imagjinatë që trillon në errësirë 
peizazhe të gdhendura në metal 
porta të hapura të parajsës 
bunacën e detit në pëlhurë. Derisa të fryjë 
era mbi xham dhe t’i fshijë 
të gjitha mbetjet 
nga andrra e madhe e jetës 
 


PSHERËTIMA

Sa çel e mshel sytë u ngjit mbi çati 
nëpër ato shkallë të thyera të moshës 
për ta ndrequr tjegullën 
prej nga pikon shiu 
Një gëzim i papërshkrueshëm 
lëkund gjandrat nga vendi 
sa telat nga vjen drita jeshile 
u këputën 
Ato re të zeza, ai peizazh gri 
ajo ëndërr e përhimtë e fëmijënisë 
filluan të zbardhen nga psherëtima 
 


NË ASHENSOR 

Posa hyra në ashensor 
iku rryma. Në terr të zihet fryma 
sa s’ta merr mendja kurrë 
sa të duket vetja si pupla 
si të ishe hije në purgator 

Përjashta dikush flet 
për mushkonjat që po vijnë nga plehrat 
se gjithçka është bërë pleh 
edhe jeta 
edhe vdekja 
ndjenjat dhe fantazia 
se vetëm njeriu vazhdon të qëndrojë 
në degën e vet të tharë 
dhe prapë të hedhë gurin nga lart 
dhe ta fshehë dorën 

Optimizmi më jep sinjal se po soset 
se sa pak jam i përgatitur për jetë 
se një dreq hije 
fshehur është në mushkëri 
e se prej atje kërcënon 
se do të më hedhë në humnerë 

Dhe përnjëherë nëpër flegrat e hundës 
një vrushkull ajri më thotë 
se erdhi rryma 
se drita e optimizmit u ngjall 
nga drita e ndezur e llambës 
dhe tani plot gëzim mund të ngjitem 
përpjetë 
deri në dhomën time nën çati 
 


NATYRË E VDEKUR

Shtrirë gjerë e gjatë në pëlhurën 
e stolisur me pak borë 
me një trëndafil të bardhë në mjedis 
e me ca gjethe mbi vendet e turpshme 
në dërrasë të kalbur 
bënte pozë nudo për pikturë 

Hija e natyrës së vdekur në fytyrë 
me ca njolla gjaku në mollëza 
e një fletë hardhie mbi tavolinë 
dhe një dritë llambe 
në vend të dritës së qirit 

U zgjova nga hovi krijues 
dhe bërtita në kupë të qiellës 
çdo gjë është abstrakte 
derisa zemra i rreh 
pa pushuar në pëlhurë 

Currilat e dushit të ftohtë 
rridhnin nga çatia në dhomë 
e syri plot lakmi 
shikonte 
mollën në frigorifer 



USHQIM I THATË

Shtron gazetën mbi tryezë 
e vë ushqimin mbi të 
dhe duke lexuar 
përtyp mbeturinat 
e ditës së djeshme 

Ke vendosur të mbash dietë 
të vësh një kufi 
mes ashtit dhe mishit 
mes gjërave që treten në ujë 
dhe atyre në acid 

Oh jetë e ëmbla jetë 
do ta zhveshësh vetveten 
siç zhvishet misri në vjeshtë 
nga e kaluara e tij prej uji 

Kështu i hollë nga mendja 
hap pas hapi i afrohesh 
parajsës që lulëzon mbi këtë tokë 
që e kemi para syve 
e s’e shohim 

E mbështjell gazetën 
mbeturinat i fut në qese plastmasi 
bashkë me fotot e të vdekurve 
që rrëshqasin nga letra 
se kafshata e fundit 
u ka mbetur në fyt 
 


SEZON GJAHU

Sa është këtu 
sa fshihet në atë kaçubë akulli 
lepuri 
që ikur ka nga barku 

Tani të gjithë jemi trima 
të paepur në atë pyll të lulëzuar 
të trëndafilave të egër 
rrethuar nga telat me gjemba 

Këndojmë duke ecur 
mes shkurreve të dendura 
të kopshtit 
fishkëllejmë në kupë të qiellit 
kur ecim përmidis kaçubave 
Po unë kam frikë ende 
dhe natën vetëm me hijen time 
dal në kopsht për gjah 

Të tjerët nëpër festa 
le të shtien me armë 
në kokën e tyre 
le të pshurren në shtrat 
e le ta bëjnë në brekë 
në pikë të ditës 
kush është trim 
se njeriu në jetë 
dy herë bëhet fëmijë 



FATI I KEQ

Duke pritur në radhë 
dikush për gazetë 
tjetri për letër tualeti 
u bëmë edhe vetë 
për t’u hedhur në plehra 
Befas fotografia jote rrëshqiti 
nga faqja e parë e gazetës 
dhe u derdh mbi tavolinë 
Këmbadoras dole nga lëkura 
dhe hyre në radhën e gjatë 
të atyre që presin 
para banjos publike 

Pahetueshëm edhe fati 
na iku nga dora dhe rrëshqiti 
nëpër tubat e pistë të kanalizimit 
Po munde dil nga lëkura 
siç dole nga gazeta 
dhe përqafo me radhë 
fotografitë tuaja të varura 
në shtyllat e betonit buzë rruge 
 
 

KËNGË BURRI

Vetëm me mendje është këtu 
se njërën këmbë e ka në varr 
e tjetrën në hijen e rrapit 

I ndjekur si ujku nga uria 
bredh nëpër fushat 
e pamata të imagjinatës 
dhe nuk gjen strehë 
as në tokë as në qiell 
për ta shtrirë shtatin 
për vetëm një minutë pushim 

Shëtitja nëpër oborrin me gjelbërim 
i erdhi në majë të hundës 
se tani ia zë frymën edhe oksigjeni 
që vjen nga tubat 
e një bombole prej çeliku 

Ata i qepin lëkurën 
derisa ai vetë qep 
ëndrrat e bëra copë-copë 
nga gërshërët e nostalgjisë 
për barkun e nënës 

Historia e shkruar pa gabime 
me të gjitha faktet 
me arsye gjaku 
i rri varur te këmbët 

Shpesh fishkëllen nën hundë 
duket se e këndon 
një histori të vjetër 
saqë dikush tha lëre të këndojë 
se vaji i burrit është kënga




I LIDHUR ME KËRTHIZË

Kruspull i mbledhur
këmbë e duar bashkë
fshihet në barkun e nënës
nga inercioni

Duhet dalë jashtë
duhet shtyer në jetën
e paperspektivë historisë
dhe të shohë
se ç’ e ardhme
të ka zënë pritën
në rrugë

Qaj po deshe
bërtit në kupë të qiellës
gërvish tokë e qiell
vetëm mund t’i lidhësh
edhe më keq
këmbët e tua me kërthizë

Njerëzit jane si kafshët
për dioptrinë tënde
të pamësuar me këtë dritë
rrinë në këmbët e prapme
sa për të mbërri
frutat e natyrës në pemë

Fillo që tani
ta lëpish ashtin tënd
dhe shikoje herë pas here
hënën e plotë në qiell
tinzisht
dhe mos bëj zë 



STAZHI I PUNËS

Edhe kjo ditë
me mot të lig që iku
regjistrohet në stazhin e punës
në librezën e zverdhur
nga ngjyra e dedhur e viteve

Po ka vite e vite
që mua më dhembin eshtrat
se dikush ka hyrë në palcë
dhe i strukur shkruan
dramën e vet
në pëlhurëne e mushkërive të mia

Në rini
i kuq nga shëndeti
s’ka nevojë të mendosh fare
sepse dikush
gjithmonë mendon për ty
dhe për të ardhmen tënde
të ndritshme

Ai nga brenda sikur bën me dije
se kur pushon rrita
s’ka më të ardhme
prandaj grabit
në shportën plot
të ditës së sotme
atë që që mund të ketë tepruar
nga dreka

Në pauzë pune
del për të pirë një gotë çaj
se me rregulloren e punës parashihet
kur ke punë me palë
duhet qenë i kthjellët
përballë vetëvetes

Pra nisu vetë për bar natyre
për pak vaj peshku
për një kafshatë bukë
nëse do të arrish
brenda orarit të punës
në maje të majes
së asaj kodre
para se të të rrëshqasë
dheu nën këmbë



SEZONË GJAHU

Sa është këtu
sa fshihet në atë kaçubë akulli
lepuri
që ikur ka nga barku

Tani të gjithë jemi trima
të paepur
në atë pyll të lulëzuar
të trëndafilave të egër
të rrethuar nga telat me gjemba

Këndojmë duke ecur
mes shkurrave të dendura
të kopshtit
fishkëllojmë në kupë të qiellit
kur ecim
përmidis kaçubave

Po unë kam frikë ende
dhe natën
vetëm me hijen time
dal në kopsht për gjah

Të tjerët nëpër festa
le të shtiejnë me armë
në kokën e tyre
le të pëshurrën në shtrat
e le ta bëjnë në brekë
në pikë të ditës
kush është trim
se njeriu në jetë
dy herë bëhet fëmijë



RRUGË E SHKURTËR

Në rrudha të ballit
të është shënuar humbja
hapi i bretkocës në jetë

Edhe pse çelësin
e mban në derë
derën e kë të mbyllur
nga brenda

Në udhëkryq
ngjyra jeshile në semafor
kur ndizet
ti kthehesh prapa
duke kërkuar
rrugën më të shkurtër
në jetë

Po gurin
e gjuan nga prapa
se mos o Zot
mund të na qëllosh
mu në lule të ballit



BARDH E ZI

Na buzëqesh nga ekrani
na përshëndet
me dorën në zemër
me pjesën e brendshme të syrit
fotografon pamjen tonë
sipas teknikës bardh e zi

Për të kremtë
rri gju më gju me ne
dhe ngre dolli
për gjithë ata që s’ janë më
në mesin tonë

Të etur
na kalon
matanë lumit

Na prin në labirinth
dhe na merr për dore
kur shkojmë kryelart
nga humnera




PARALAJMËRIMI I DIMRIT

Kam frikë nga dimri
nga mumiet e ngrira të borës
që dalin natën
nga hijet e pemëve
nëpër rrugë. Një hap larg është vjeshta

nga hija e trashë e arrës
që shtrihet përtacenën gjethet e kalbura të kopshtit
që i mbulon fshehtësitë nën lëkurë

Mbase rrëkeja e parë e shiut
mnund ta shpërlajë atë gjurmë të thembrave
që shkon deri
deri te kanalin
buzë rruge

Ku e derdh kohën time të lirë. Diçka si acid
më është derdhur në gjuhë
dhe s’ më lë të më zërë gjumi
e t’i harroj
të gjithë rrathët e pagërvishura
në trungun tim të moshës

 

VJESHTË E VONË

Si një petk i vjetruar plot arna
rri e varur vjeshta
në gozhdën e ndryshkur të stinës

E tund era
netëve me hënë
fëshfërin si celofan
me të cilin mbështjellë e kam
një medalon të harruar

Statujës metalike mbi komodinë
ia numron vitet
që mosha ia gdhendi
në boshtin e saj pa unaza

Këmishën varur ma ka
në akrepat e orës
që trupin tim e kërkon
nën hijen e zverdhur të lisit

Dhe pas pak nga ora
do të dalë qyqja të këndojë
këngën e ushtarit të vjetër
që fitorët gdhendur i ka
në dorëzën e fildishtë të shpatës

 

METAMORFOZAT E VJESHTËS

Me gishtërinjtë prej kristali
dielli gdhend fytyrën e vet
në gjethet plastike të hardhisë.Fryma ime
ngjitet trungut
kah palca
për ta thithë rrëshirën e kësaj dite vjeshte

Ai lëng i ardhur në tetrapak
mbështjellë me cipë alumini
që ruan ujin të mos thartohet
nga fryma e borës

Frutat po piqen
dhe avulli me përtaci është shtrirë
nëpër gjithë sipërfaqen e sheshit

Thell në ne
si në një shporet të ndryshkur
nën dritën e llambës elektrike
zbardhet drama e ndërrimit natyral
të gjendjeve agregate të ajrit

Energjia e fshehur në asht
zgjohet dhe lëviz
zingjirin e ndryshkur
të metabolizmit

Ja tani po fillon me shumë lëngje
fotosinteza
në gjethin prej plastike
dhe ngjyra jonë
ndërron: kuq e zi
vetëm kuq e zi, vëlla
në gjethin që mbulon

pjesët e padiellosura të trupit

Mittwoch, 10. Juni 2020

Zëri unik i muzikës shqiptare

Hanife Sejfullah Reçani
Hanife Sejfulla Reçani

Hanife Sejfulla Reçani është këngëtare e njohur. Nga populli u kurorëzua me epitetet “Bilbil i Pollogut” dhe “Bleta e Pollogut”, e me të vërtetë ajo ishte dhe do ngelet bilbil që nuk i shteret zëri në vesh të popullit të vet, dhe bletë që gjithë nektarin e mbledhur nga trashëgimia jonë, e shfaqi në skenat ku debutoi 50 vjet me radhë. Hanife Sejfulla Reçani, veç se është “bilbil” dhe “bletë” e Pollogut, është edhe bijë e Lumës, trevës me virtyte të larta kombëtare shqiptare. Ishte e bija e Sahit Myrtës – Keçës, familje kjo me tradita e zakone tipike malësore shqiptare. Gjyshi Ismail Keça, bashkë me dy djemtë Sahitin dhe Malën për shkak të kushteve të vështira, në vitin 1934 u shpërngulën nga Shkinaku (Grykë – Çajë) i Lumës, duke kapërcyer Korabin dhe dolën në fushën e Pollogut, konkretisht në Gostivar. Këtu u pritën mjaft mirë nga vendasit, ashtu si qindra matjanë e dibranë që u shpërngulën në këtë periudhë. Pikërisht në këtë ambient, lindi dhe u rrit Hanife Keça. Ajo këngën e pat trashëguar nga familja e saj, të cilët e vazhduan traditën e tyre edhe pas shpërnguljes nga Luma, ku në odat e burrave, përveç kuvendeve, muhabeteve e shakave, ia merrnin edhe këngës. Gjyshi, Ismaili qe mjeshtër për lojë me çifteli, babai Sahiti gjithashtu luante në çifteli, ndërsa xhaxhai në lahutë. Motrat e saj, Fatimja e Xhemilja, si dhe vajzat e xhaxhait Lemja dhe Sevdija, kishin zë bilbili dhe i binin dajres. Vëllezërit Bajrami, Halimi, bashkë me djalin e xhaxhait Hakikun këndonin gjatë përcjelljes së gjyshit me çifteli. Talenti i motrave nuk mundi të promovohej më, shkaku se u martuan nëpër ambiente ku nuk kultivohej kënga. Hanifja u martua në moshë fare të re, diku si 17 vjeçare, por bashkëshortin, profesorin e nderuar të gjimnazit të Gostivarit Feim Sejfullai-Reçani, e pat përkrahësin më të madh të saj, i cili realisht rridhte nga një familje me vyrtyte kombëtare. Talenti i saj u zbulua herët, si nxënëse e klasës së dytë apo të tretë, gjatë manifestimit të këngëve dhe valleve të pionerëve në podiumin e vendosur në rrafshin e Leunovës dhe Niqvirovës, komuna e Mavrovës. Si 12 vjeçare, bashkë me shoqen e saj nga Gostivari Hidajete Vishka, të cilat u veçuan nga mësuesi i tyre i parë, i ndjeri Xhemail Pollozhani, së bashku edhe me mësuesen dibrane Lamika Bollçishta Kërliu, morën pjesë në organizime të ndryshme në Mavrovë, ku Hanifja hodhi hapat e para si këngëtare. Përveç kësaj, Hanife Sejfulla Reçani dallohej si një vajzë shembullore dhe e shkëlqyer në mësime, gjë e cila i ndihmoi të krijonte portretin e saj si artiste, qysh në moshë fare të vogël. 

Profesor Lorenc Andoni, në vitet e ’60-ta qe redaktor i muzikës në Radio Prishtinën. Ai duke gjurmuar për këngëtare tjera me vlera, meqenëse numri i tyre ishte i pakët (njiheshte vetëm Nexhmije Pagarusha, Nafije Smahoviqi, pak më vonë Liljana Çavolli…), kishte hasur në emrin e Hanifes. Hanifja në këtë periudhë si duket kishte pushuar paksa nga angazhimet artistike, dhe Lorenci me të hetuar këtë shkon drejt e në shtëpinë e saj. Këtu pritet me tradita të larta lumjane nga bashkëshorti dhe nga Hanifja vetë, e profesor Lorenci nënvizon se Hanifja duheshte detyrimisht të vjen të inçizojë në Radio Prishtinën, por ajo si 20 vjeçare, me dy fëmijë atëkohë Teutën e Ilirin, s’pranoi duke potencuar se e ka mbaruar punën me këngën. Në këtë moment, i shoqi Feimi, i kthehet: “Do të dëgjosh këngë, ndaj duhet edhe të këndosh…”. Lorenci, pasi e has dëshirën e flaktë të saj për të kënduar, i thotë se udhëtimi për në Prishtinë do i sigurohet me makinë speciale, e pas këtyre fjalëve, i shoqi Feimi, i thotë: “Oj lumjane, populli ynë shkon përpara, kurse ti don ta shpiesh prapa… 

Koha jonë është kohë e përfytirimit tipik, kohë e kthesave ku populli e legjenda përmes këngës shtojnë vlerat e komunikimit… Kënga shekullore rinohet tek fjala e popullit, këto thesare duhet të barten brez pas brezi…”. Fjalët e të shoqit, si duket u bënë frymëzim dhe shtysë që Hanifja të vazhdojë rrugëtimin artistik, për të përmbushur kështu amanetin e të parëve. Në Prishtinë pritet ngrohtësisht, ku i inçizoi dy këngët më të popullarizuara të saj: “Bien tri daire” dhe “Dil aty ku dole mbramë”. Pas inçizimit të këngës së parë, ajo merr një kompliment nga producenti i radios, duke i thënë se ka qenë e shkëlqyer. Ky qe një emocion i veçantë, i cili derdhi talentin e artistes sonë gjatë inçizimit të këngës së babait të saj “Dil aty ku dole mbramë”. Në vitin 1964, bashkë me vëllain Halim Keça, Hanifja merr pjesë në manifestimin garues midis Koçanit e Gostivarit, ku nën përcjelljen me kitarë të të vëllait, marrin vendin e parë, duke nderuar kështu jo vetëm qytetin e lindjes, por gjithë krahinën veriore. Në vitin 1971 i vjen ftesa përsëri nga prof. Lorenc Andoni dhe Isak Muçolli për të inçizuar këngë të tjera.

Tashmë, Hanifja e pat më të lehtë, meqenëse ishte popullarizuar tej mase dhe publiku kërkonte ta dëgjonte edhe me këngë të tjera. Pas kësaj, punëtorët e UDB-së e akuzojnë pse ka kënduar në Prishtinë e jo në Shkup, ndaj u trasua iniciativa e Talat Avçes dhe e muzikologut Ismail Hoxha që ta ftojnë për të inçizuar në Radio Shkupin. Të parën këngë për ta inçizuar e caktuan “Për midis pazarit të Durrësit” dhe kënga e dytë që planifikohej ishte “Mori cucë matjane”. Atëherë, z.Hoxha i thotë Hanifes së këto dy këngë, me të dëgjuar, i ka ndaluar Bllago Ivanov nga Radio Shkupi. Siç pat rrëfyer vetë artistja, ishte prekur nga vendimi që ishte marrë, por e pat ngushëlluar veten me arsyen se metëvërtetë ndryshonte cilësia e inçizimit nga ajo e Radio Prishtinës, kur dijmë se melosin shqiptar, në Radio Shkupin mundoheshin me çdo kusht ta kthenin në muzikë bullgare. Realisht, Hanifja hasi në ndihmesë të madhe nga kryeredaktori i Radio Shkupit Talat Avçe, i cili bashkë me babain dhe të afërmit e saj, e ndihmuan Hanifen që të shkolloheshte në formimin e zërit të saj. Ai fillimisht e paskësh dëgjuar inçizimin e Hanifes realizuar nga Parashqevi Maleska, kështu e fton atë në ambientet e radios që drejtonte. Hanife Sejfulla Reçani bashkë me shoqërinë “Besa” të Gostivarit, në vitin 1985 ishin ftuar të vizitonin Shqipërinë, e mes artistësh të tjerë, në këtë udhëtim qenë: Luan Hajra, Nazmie Hoxha, Fitim Domi (humorist), Shaban Çekaj, etj. 

Fillimisht Hanifja nuk e pranoi këtë oferët për dy arsye: e para, se duheshte të udhëtojë pa bashkëshortin dhe e dyta, sapo i kishte ndërruar jetë i ati. Megjithëkëtë, nëna e saj bëhet shkaktare që ajo të shkojë dhe në kthim e sipër, nga malli i Shqipërisë, t’i sjellë një grusht dheu. Ajo, në Tiranë i kishte djemtë e hallës, te të cilët i pëlqeu një lule kaktusi, të cilën nënës do t’ia çonte si “selam” nga mëmëdheu. Kushërinjtë ia dhuruan me gjithë dëshirë, por e gjithë lumturia që ndjeu Hanifja, u shua në kufi, ku gjithë çka patën, forcat policore ua hodhën pa pikë mëshire. Bashkë me Shaban Stafajn dhe Maksut Deharin e themeluan shoqërinë “Besa” të Gostivarit, e cila funksionoi fuqishëm 8 vjet me radhë. U paraqit me këngë dedikuar fatit të femrës shqiptare, për kurbetin, që u bë fat kolektiv dhe plagë e pashëruar për shqiptarët, por një pjesë të mirë të repertoarit të saj e përbëjnë edhe këngët lirike, siç kemi: “Dukanja”, “Pse je hidhnu ti me mua”, “Prej Tetove në Gostivar”, etj. Në vitin 1970 u shpall “Këngëtare e vitit” për interpretimin e këngëve të Pollogut e të Sharrit. U nderua me disa çmime e mirënjohje, por më e fundit iu dha një vit më parë nga presidenca e Kosovës “Medalja Presidenciale e Meritave”. Debutoi në Maqedoni, Kosovë, Shqipëri, por edhe nëpër shumë shtete tjera të Evropës, ku duartrokitjet nuk kishin të ndalur. 

Kur është fjala te Hanife Sejfulla Reçani, çdokush që merr guximin të flet për vlerat e saj, duhet të mendohet mirë. Është e vështirë të gjesh një artist me një bagazh artistik të mbushur vetëm me suksese. Rasti i Hanifes ndryshon nga gjithë të tjerët, pothuajse të gjitha krijimet e saj janë bërë hite, janë frymëzim i brezave të rinj artistik dhe që realisht i rezistuan dhe vazhdojnë t’i rezistojnë çdo furtune të kohës. Faktorët e një fenomeni të këtillë janë të shumtë: fillimisht malli i shkëputjes nga mëmëdheu (Luma) e një familjeje me tradita të mëdha atdhetare plot 83 vjet më parë, vokali i magjishëm i kësaj artistjeje, të cilën artiste e bëri vetë talenti i saj dhe e ngriti lartë populli që dijë të vlerësojë atë që i përkushtohet atij, më pastaj edhe gjetja e temave që e preokuponin shoqërinë shqiptare, përpunimi i tyre në mënyrë magjepsëse që pushtoi dejet e shpirtin e kombit, por edhe thirrja që i bëri popullit të vet që të mos harrohet tradita kombëtare e të luftohet për mbrojtjen e saj. Kulmin e saj e arriti në vitet ’60-’70 kur një plejadë e mirë artistësh dolën nga ai sistem monist, por nga kjo fatkeqësi, lindi mrekullia: populli ynë shënon histori me brezin e këtyre artistëve… 

Sado që t’jua ndryshonin bashkëkohanikeve të Hanifes emërtimet: Gonxhe Manaj në Gonxhe Manakovska, Mirvete Bellova ta prezantonin si Mirvet Bellovska, apo Nafie Stojkut t’i thonin Nafije Stojkoviç, aq më tepër kulturës shqiptare do t’i gufonte dëshira për të luftuar në përmirësimin e gjendjes së popullit shqiptar. 

Të veçantë e bënin edhe momentet kur i ofronin pagesë për ta paguar nëpër manifestime, e ajo, ashtu siç ishte, përgjigjej: “Unë nënçmohem nëse më paguani, sepse i këndoj popullit tim. Asnjë artist nuk duhet ta sakatojë këngën e bukur shqipe për para…!”. Këngët emblemë të saj do ngelen: “Bien tri daire”, “Prej Tetove në Gostivar”, “Moj fusha e Korabit”, “I hipa pamporit”, “Kënga e çobanit”, “Dil aty ku dole mbramë”, “Pse je hidhnu ti me mue”, etj. Në repertoarin e saj kemi një pasuri prej afro 200 këngësh, njëra më e suksesshme se tjetra. Vitet e fundit të jetës i kaloi pranë gjirit familjar, ashtu e sëmurë në shtratin e vdekjes, ku përkujdesje pat vetëm nga bashkëshorti, fëmijët e familjarët. Zemra e saj pushoi së rrahuri më 17 nëntor 2017, duke lënë pas vetes fëmijët, familjen, neve që e vlerësojmë thesarin e saj artistik, mbi të gjitha, la pas një boshllëk të pazëvendësueshëm në zemrën e artit të kombit tonë. (koha.mk)